Mononukleoza

Kampanie reklamowe zabraniające picia z tej samej butelki, pocałunków w usta, czy „dawania gryza”, są bliskie profilaktyce mononukleozy, czyli zespołowi klinicznemu o ostrym przebiegu, który obejmuje gorączkę, zapalenie gardła i migdałków, powiększenie węzłów chłonnych oraz obecność we krwi nietypowych limfocytów.

Klasyczna postać mononukleozy zakaźnej, z charakterystycznymi dla niej objawami, najczęściej dotyczy dzieci. Niemowlęta i mniejsze maluchy przechodzą zakażenie bezobjawowo, a u dorosłych infekcja przebiega nietypowo.

Wirus Epsteina i Barr

Mononukleoza to choroba wirusowa, patogen wnika do komórek nabłonka gardła. Źródłem infekcji jest osoba chora lub zakażona (ale niemająca żadnych objawów klinicznych – po pierwotnym przechorowaniu wirus jest wydalany okresowo przez całe życie!).

Choroba rozprzestrzenia się przez ślinę, konieczny jest bliski kontakt np. przez pocałunek, i zanieczyszczone nią przedmioty, np. poprzez dzielenie się kęsami pokarmu, picie z tej samej szklanki lub butelki. Złapanie wirusa możliwe jest także podczas transfuzji krwi, przeszczepiania szpiku kostnego lub innych narządów.

Okres wylęgania mononukleozy jest stosunkowo długi i wynosi 30-50 dni, zakaźność utrzymuje się przez 4-6 miesięcy, choć w niektórych przypadkach nawet 1,5 roku.

Od objawów grypowych do wysypki

Dolegliwości zwiastunowe mogą przypominać grypę, dzieci skarżą się na złe samopoczucie, bóle głowy, mięśni, maluchy tracą łaknienie, mają gorączkę. Objawy narastają stopniowo, utrzymują się 1-2 tygodnie. Do objawów należą:

Zapalenie gardła i migdałków charakteryzuje się silnym bólem gardła, trudnościami w przełykaniu pokarmów, wysoką gorączką do 40 stopni. Dzieciaki mają powiększone migdałki, które pokryte są charakterystycznym nalotem, obraz sugeruje anginę paciorkowcową. Dodatkowo występuje obrzęk powiek, nasady nosa i łuków brwiowych-jest to częsty objaw u dzieci.

Powiększenie węzłów chłonnych i śledziony: węzły osiągają znaczne rozmiary, są przesuwalne względem podłoża, tkliwe. Ten objaw utrzymuje się najdłużej, nawet 6 miesięcy po ostrej fazie choroby pacjenci mogą mieć powiększone węzły.

Dla dzieci typowe jest zajęcie wszystkich węzłów, a u młodzieży i dorosłych problem dotyczy okolicy szyi. U połowy chorych powiększona jest śledziona, objaw ustępuje jednak po 7-10 dniach.

Zapalenie wątroby bez żółtaczki, może przebiegać z powiększeniem narządu, utrzymuje się do 4 tygodni.

Wysypka skórna, u około 5 procent chorych, ma postać drobnych plam i grudek, może pojawić się rumień. Co ciekawe – po podaniu antybiotyku (amoksycyliny lub ampicyliny) u 80-90 procent pacjentów rozwijają się wykwity przypominające odrę, dodatkowo są swędzące – występują najczęściej 7-10 dni po przyjęciu pierwszej dawki.

Warto zaznaczyć, że mononukleozy nie leczy się antybiotykami, podanie tych preparatów jest podyktowane błędnym przekonaniem, że mamy do czynienia z anginą bakteryjną.

Inne, mniej swoiste objawy to: ból głowy zlokalizowany za oczodołami, nudności, wymioty, w okresie zdrowienia złe samopoczucie, trudności w koncentracji, trwający nawet 2-3 miesiące tzw. zespół przewlekłego zmęczenia.

Łatwiej o diagnozę u dziecka

Rozpoznanie mononukleozy u dziecka nie jest trudne, ponieważ obraz kliniczny charakteryzuje się zazwyczaj typowymi, wymienionymi wcześniej objawami.

Chorobę należy zawsze podejrzewać u malucha, który cierpi na przedłużające się zapalenie gardła z nalotami na migdałkach, oporne na standardowe metody leczenia, z towarzyszącym powiększeniem śledziony i długo utrzymującym się powiększeniem węzłów chłonnych.

Lekarz może zlecić wykonanie morfologii krwi u dziecka: u większości maluchów podwyższony jest poziom leukocytów (białych krwinek), z dużym odsetkiem limfocytów. W rozmazie stwierdza się obecność przynajmniej 10 procent nietypowych limfocytów.

Z bardziej specjalistycznych badań można wykonać oznaczenie poziomu swoistych przeciwciał odpornościowych wytworzonych przeciwko wirusowi odpowiedzialnemu za mononukleozę lub wykryć DNA wirusa (to ostatnie badanie nie jest powszechnie dostępne).

Mononukleozę należy różnicować z cytomegalią, paciorkowcowym zapaleniem gardła, zakażeniem opryszczkowym, zakażeniem HIV, różyczką, wirusowym zapaleniem wątroby, reakcjami polekowymi i toksoplazmozą: wszystkie te choroby i reakcje mogą przebiegać z podobnymi do mononukleozy objawami klinicznymi.

Leczenie mononukleozy

Nie stosuje się leków przeciwwirusowych u pacjentów z mononukleozą – leczenie jest objawowe: zalecenia ogólne mówią o konieczności odpoczynku, unikania urazów i nadmiernego wysiłku (ryzyko pęknięcia powiększonej śledziony!).

W przypadkach przebiegających z nasilonymi objawami hematologicznymi, np. z obniżeniem poziomu płytek krwi, lub w postaciach narządowych, np. z zajęciem płuc, czy przy znacznym powiększeniu węzłów chłonnych lub śledziony można podawać kortykosteroidy.

Leczenie antybiotykami nie jest wskazane, chyba że mamy do czynienia z nadkażeniem paciorkowcami (jedynie około 5 procent przypadków).

Nie stosuje się obowiązkowej izolacji pacjentów, trwają prace nad swoistą szczepionką.

Rokowania

Rokowanie w mononukleozie jest dobre w zdecydowanej większości przypadków – schorzenie ustępuje samoistnie, choć niektóre objawy mogą utrzymywać się przez kilka miesięcy. Bardzo rzadkie powikłania neurologiczne i hematologiczne rokują poważnie.

Kobieta w ciąży musi się obawiać?

Niestety, zakażenie płodu w I trymestrze ciąży wiąże się z ryzykiem poronienia. Późniejsze zainfekowanie może skutkować przedwczesnym porodem. Niespecyficznymi wadami wrodzonymi u płodu mogą być zaćma i wady serca. Kobiety spodziewające się dziecka, tak jak w przypadku innych zakażeń, powinny wystrzegać się kontaktu z chorymi osobami.

                                                                                                        lekarz Mariusz Kłos